اینترنت ملی، ابر آروان و یارانِ آذری جهرمی
دیدگاهی از علیرضا منافی
اینترنت ملی
«شبکه ملی اطلاعات» در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری طرح و مراحل مطالعاتی آن در دولت نهم انجام شد؛ ولی از سال ۱۳۸۹ این طرح با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و طبق آن بنا بود تا پایان این دوره از برنامه توسعه یعنی سال ۱۳۹۵ تکمیل گردد.
هرچند می‌توان رویکرد کلی حاکمیت نسبت به مساله دسترسی‌های اینترنتی کاربران را از خلال برنامه‌های فیلترینگ یا قطعی گسترده اینترنت فهمید؛ با این حال توجیه مسئولان آن است که تهدیدات اینترنتی ایجاب می‌کند تا هشیار باشیم. با این وجود تفسیر این تهدیدات اینترنتی همواره مورد پرسش است؛ مثلا فیلترینگ تلگرام، توییتر یا فیسبوک چگونه می‌تواند مانع از تهدیدات اینترنتی شود؟
البته به لطف صراحت لهجه و صداقت برخی از دست‌اندرکاران هر از گاهی پرده از اصل ماجرا برداشته می‌شود؛ برای نمونه معاون وزارت اطلاعات در همایش ملی دفاع سایبری سال ۱۳۹۰ منظور از این تهدیدات را این‌چنین بیان کرده بود: «شبکه اینترنت ابزار جاسوسی نیست، بلکه خود تهدید و جاسوس است»
همین نگاه پارانوییک در قالب بهانه‌ای با عنوان «تهدید» یا «جاسوسی» است که در طول زمان باعث شده است تا ایده‌ای با نام اینترنت ملی شکل بگیرد و مطابق اظهارات حجت‌الاسلام «سعیدرضا عاملی» دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت ۱۳۹۸، «نظام چین» الگویی مناسب برای ایران به‌شمار می‌رود تا طرحی را اجرا کند که هزینه آن طبق آمار مرکز پژوهش‌های مجلس تا سال ۱۳۹۸ حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان برآورد شده که سهم دولت ۱۲ میلیارد تومان و بخش خصوصی حدود ۷ هزار میلیارد تومان است.
نقش سرویس‌های ابری در اینترنت ملی
سرویس های ابری (Cloud Services) ابزاری برای ذخیره‌سازی اطلاعات هستند. با استفاده از سیستم ابری اطلاعات برای همیشه در جایی امن نگهداری می‌شود. اطلاعات به هیچ عنوان در دستگاه کاربر ذخیره نشده و این مزیت به همراه امنیت بالای این سرویس‌ها باعث شده است تا رایانش ابری محبوبیت خاصی میان مشتریان خدمات پایه‌ای (IaaS) ،خدمات زمینه‌ساز (PaaS)، خدمات نرم افزار (SaaS) و … پیدا کند.
اما مدتی پیش سازمان فناوری اطلاعات، از پروژه «ابر ایران» رونمایی کرد. این پروژه که در قالب تفاهم‌نامه‌ای بین دولت و بخش خصوصی صورت گرفته است، دولت با آورده‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیارد تومان بخش خصوصی را به سرمایه‌گذاری ۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومانی یاری خواهد کرد.
کاربران در فضای مجازی علاوه بر انتقاد از واگذاری این طرح به شرکت‌های خصوصی از جمله «ابر آروان» که در صدد همکاری با حاکمیت هستند و از رانت‌های دولتی برای دریافت پروژه برخوردار بوده‌اند؛ بر این نکته تاکید داشتند که هدف این پروژه کاهش وابستگی به اینترنت بین‌المللی است؛ امری که به‌صراحت مسئولان دولتی بدان اذعان کرده‌اند؛ ولی تفسیری متفاوت از کاهش وابستگی ارائه کرده‌اند.
امیر ناظمی رییس سازمان فناوری اطلاعات در این‌باره می‌گوید: «شبکه ملی اطلاعات مکمل اینترنت است که برای حمایت از اقتصاد داخلی و همین‌طور داده‌های داخلی مورد توجه قرار گرفته و اجرای کامل شبکه ملی اطلاعات منجر به قطع یا محدود کردن اینترنت بین‌المللی نخواهد شد.»
پس از این واکنش‌ها بود که ابر آروان با انتشار بیانیه‌ای، موضع خود را نسبت به مساله ملی شدن اینترنت چنین ابراز کرد:
«همان‌طور که بارها اعلام کرده‌ایم، اتفاق شومی به نام «اینترنت ملی!» یا هر نامی که به معنی قطع دسترسی مردم ایران به اینترنت بین‌الملل باشد، خط قرمز ابر آروان است. ابر آروان یک ابر یکپارچه جهانی است و با هدف ایجاد زیرساخت برای سریع‌تر، امن‌تر و در دسترس‌تر کردن اطلاعات در سطح جهان فعالیت می‌کند، نه برای ایجاد هر نوع محدودیت.»
این موضع‌گیری به‌دقت یادآور سخنان آذری جهرمی است که پس از قطعی اینترنت ابراز کرده بود: «طی سال‌های اخیر اقدامات زیادی در حوزه زیرساخت‌های ارتباطی اجرا شده و نمی‌شود که این کارها بیهوده انجام شده باشد … برنامه‌ای تحت عنوان قطع اینترنت نه دنبال می‌شود و نه پیش می‌رود.»
نکته مهم در اینجا آن است که مواضع ابر آروان کوچک‌ترین تفاوتی با اظهارات وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات ندارد؛ سیاست‌گذاری کلان در بخش اینترنت ملی وقتی قرار است به فضای رسانه‌ای و افکار عمومی (Public Opinion) راه پیدا کند، از ادبیات مشخصی بهره می‌برد که همواره بر این استدلال استوار است: «اگر به فکر قطع اینترنت بودیم، در توسعه فناوری‌ها نمی‌کوشیدیم»؛ حال آنکه هیچ ارتباط منطقی بین این دو گزاره در کار نیست؛ و از قضا کاملا آشکار است که قطع دسترسی به اینترنت جهانی مستلزم توسعه اینترنت داخلی است؛ در دنیایی که احتمال گسست بین کاربران و ابزارهای فناورانه منتفی است، بهترین کار در دست گرفتن ارتباطات اینترنتی است و نه از بین بردن کامل آن؛ و چه بهتر که کنترل دولتی حاکم بر این بستر باشد! پروپاگاندایی که آذری جهرمی تمام استدلال‌های خود را بر آن استوار کرده است و یاران بخش خصوصی نیز در ارتقای این شعارها موضع‌گیری مشابه دارند.
ابر آروان
ادعای ابر آروان آن است که «تنها عرضه‌کننده زیرساخت یکپارچه ابری در ایران» است. در وبسایت شرکت آمده است: «سرویس‌دهی به بسیاری از وب‌سایت‌های ایرانی، پخش زنده‌ی مهم‌ترین رویدادهای ملی، ارایه‌ی خدمات امنیتی به سامانه‌های حساس دولتی، هم‌چنین جلوگیری از حملات بی‌سابقه‌ی منع سرویس توزیع‌شده (DDoS) به بسیاری از بانک‌ها و سامانه‌های برخط کشور، مهم‌ترین اقدامات این شرکت بوده است.»
در حالی که ابرآروان فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۹۴ شروع کرده است و بنابر ادعایی که قابل اثبات نیست به مشتریانی بین‌المللی از چین و هند گرفته تا روسیه و آلمان خدمت‌رسانی می‌کند؛ با نگاهی گذرا به محتوای تفاهم‌نامه این پروژه می‌توان به‌راحتی مواردی از نقض حریم خصوصی کاربران را دید که باز هم هرچند در پروپاگاندای «جهرمی» به حفظ امنیت کاربران ارتباط دارد؛ ولی در واقع به دست گرفتن کنترل انتقال داده‌ها و حتی بیش از آن مجاز دانستن امکان شنود قانونی است!
در ماده ۴ قرارداد که با عنوان «دفاع ملی و امنیت عمومی» در قرارداد درج شده است؛ چنین آمده است:
بند اول: امکان شنود قانونی کلیه تجهیزات و سرویس ها در صورت نیاز؛
بند دوم: طرف دوم باید به محض درخواست طرف اول بدون تاخیر، به نهادهای ذی‌صلاح در مسائل حفاظت و امنیت و سایر دستگاه‌های اطلاعاتی مساعدت کند؛
بند سوم: طرف دوم باید بدون تاخیر هرگونه دستور طرف اول یا سایر مراجع ایرانی ذی‌صلاح در مورد قطع یا تغییر ارائه خدمات پروژه را که طبق مفاد قوانین و مقررات به عمل آمده است، اجرا کند.
بخشی از مشتریان شرکت را نیز می‌توان در این لیست مشاهده کرد:
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزارت نیرو
مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجلس شورای اسلامی
صداوسیمای جمهوری اسلامی
ایران خودرو
سایپا
بانک پاسارگاد
بانک سامان
بانک آینده
و…
به نظر می‌رسد می‌توان با این شواهد به ادعای کاربران توییتری درباره رانت‌خوار بودن این پروژه بیشتر اندیشید؛ و البته این در حالی است که آذری جهرمی در ۲۸ دی ۱۳۹۸ در دفاع از این شرکت چنین می‌گوید: «نه وام و نه رانت و نه بودجه نجومی و نه سروصدای ملی بودن، بدون ادعا یک سرویس مهم زیرساختی کشور را توسعه دادند و شب گذشته پس از ارائه خدمت موفق به بیش از پانزده‌هزار شرکت ایرانی، اولین مشتری بین‌المللی خودشان را جذب و ثبت کردند.
دست مریزاد!»
و البته جالب‌تر آنکه وزیر محترم ارتباطات به قراردادی خارجی «دست مریزاد» می‌گوید که طبق گفته‌های پیرحسینلو حجم آن تنها ۵۰ دلار است!
اختلالات چند روز اخیر
ابر آروان بامداد چهارشنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ اعلام کرد: «به دلیل حملات گسترده هکرها روی زیرساخت پردازش ابری آروان در آسیاتک و برای جلوگیری از آسیب به دیتای مشتریان، موقت تمام دسترسی‌ها به این دیتاسنتر قطع شده است.»
با گذشت بیش از چهار روز، مشکلات مشتریان این شرکت تا روز یکشنبه دوم فروردین هم ادامه داشته است.
ابر آروان تاکید دارد که در جریان این حمله‌ی بی‌سابقه که با هدف تخریب و حذف اطلاعات انجام شده، نشت اطلاعات رخ نداده است. پیرحسینلو همچنان تاکید می‌کند که اختلالات سه روز پیش از حادثه در زیرساخت IaaS هم، مرتبط با همین موضوع بوده است. او اضافه می‌کند:
«سرویس‌های CDN و DNS دارای شبکه مستقل هستند و تحت تأثیر این رخداد قرار نگرفته‌اند.» حتی اگر عدم تخصص، رانت و فساد مالی، زیرپا گذاشتن حریم خصوصی کاربران و … را بتوان از نظر دور داشت، شاید بی‌راه نباشد دلیل ناکارآمدی فعالیت این شرکت را در تمرکز بیش از حد بر روی بستر شبکه ملی اطلاعات و یاری رساندن به دولت در پروژه اینترنت ملی، از عواملی برشمرد که باعث شده است تا اطلاعات بسیاری طی این حمله از بین برود و در کنار آسیب‌های امنیتی به دولت و ارگان‌های رسمی، عده زیادی از کسب‌وکارهای خصوصی، از وبسایت آموزشی «مکتب‌خونه» گرفته تا درگاه شخصی «مستر تیستر» نیز تحت تاثیر منفی این اتفاق قرار گیرند.
گزارش‌های مردمی در این مدت حاکی از آن بوده است که توانمندی تیم پشتیبانی به کفایت و کارآمدی شرکتی در این حد و اندازه نیست؛ یکی از کاربران که سامانه‌ای برای آزمون‌های آنلاین را اداره می‌کند، مشکل خود را این‌چنین شرح داده است: «مشکلات ابر آروان یک ساعت قبل از یک آزمون شروع شد. برای اینکه بتونم از پشتیبانی استفاده کنم، پلن پشتیبانی‌ام رو ارتقاء دادم، ولی هرچی زنگ زدم کسی پاسخگو نبود. از طریق یکی از دوستانم پیگیری کردم و وصل شدم بهشون و مشکل رو گفتم. یعنی بود و نبود پشتیبانی برای من فرقی نداشت و با روابطم تونستم ارتباط برقرار کنم. در نهایت چیزی که روز اول شنیدم این بود که سوئیچ‌های شبکه‌شون سوخته و مشکل از اونجاست؛ هرچند مشکلات خود پنل ابرآروان و فعال نبودن دکمه‌های عملیات ذهنم رو درگیر کرده بود که شاید مشکل بزرگتر باشه. خلاصه روز اول رو پشت سر گذاشتیم و هنوز نمیدونستیم هکی در کاره. چهارشنبه صبح پیامک اومد برام که سرورها هک شدند.
چرا دروغ گفتین؟ اگه لحظه اول میدونستم چی شده سریع یه جای دیگه سرور اوکی میکردم و شب عیدی کار این مشتریایی که استرس آزمون و این جور چیزها رو داشتند راه مینداختم.
تازه شانس آوردم توی بازه ثبت نام نبودم!
کوتاهی کردید، پول پشتیبانی و امنیت گرفتید ولی هیچ تحویل دادید، دروغ گفتید، کلی کسب و کار رو شب عید از نون خوردن انداختید؛ آخرش هم شدید قهرمان و مظلوم داستان؟
پشتتون گرمه وگرنه الآن باید به فکر فرار از مملکت میبودید.»
مدیر روابط عمومی این شرکت که در پی این اختلال‌ها با بی‌بی‌سی فارسی مصاحبه کرد، در توجیه فعالیت‌های ابر آروان برای آماده‌سازی بستر اینترنت ملی یا همان کنترل دسترسی‌های کاربری این‌چنین استدلال کرد: «ما مصرف کننده اینترنت هستیم و ربط دادن ابرآروان به قطعی اینترنت و پروژه اینترنت ملی مثل این است که به کشاورزی بگویید آب را بر زمین خودت ببند، ما بدون اینترنت نمیتوانیم کار کنیم»
البته که می‌توان این مقدمه را پذیرفت که بدون اینترنت امکان فعالیت شما وجود ندارد، اما نباید فراموش کرد که به‌دست گرفتن انحصاری آب برای فروش به مردم، دسترسی دادن به دولت برای کم و زیاد کردن میزان آب و یا افزودن و کاهش برخی مواد درون آن کاملا ارتباط مستقیمی با کدخدامنشی دولت در دسترسی‌های اینترنتی دارد که برای سهم آب مردم حتی برای اپراتورهای خصوصی «نوبت آب شبانه» را می‌بندد؛ پروپاگاندایی که با تاکید بر قطع نشدن اینترنت همواره در راستای انحصار دسترسی‌ها به گروه و شرکت‌های خاصی عمل می‌کند که نه سوابق و نه کارآمدی مشخصی در حوزه فناوری دارند؛ تنها افرادی از پس همکاری با چنین دولتی برمی‌آیند که بی‌پروا ذهنیت قانون‌نامدار خود را حتی در صفحه شخصی خود آشکارا چنین بیان می‌کنند: «هیچ حقوقی برای هیچ‌کس هیچ‌وقت محفوظ نیست»
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.